DYSCALCULIE

Dyscalculie betekent letterlijk ‘niet kunnen berekenen’. De term komt uit het Grieks. Dys = niet goed functioneren, beperkt, en ‘Calculie’ komt van het Latijnse ‘calculare’, dat ‘rekenen’ betekent.

Het is net als bij dyslexie in feite een andere term voor ernstige en hardnekkige problemen bij het aanleren van bepaalde schoolse vaardigheden, die niet worden veroorzaakt door een gebrek aan intelligentie of te weinig onderwijs. Bij dyscalculie gaat het om ernstige en hardnekkige problemen met het leren en vlot/accuraat oproepen/toepassen van reken-wiskundekennis (feiten/afspraken). Deze definitie van dyscalculie geeft net als bij dyslexie een beschrijving van de problemen en noemt geen oorzaken of verklaringen.

Dyscalculie is een complexe stoornis omdat bij rekenen meer hersengebieden worden gebruikt, waaronder ook het taalcentrum. Een getal bestaat uit het woord ‘vijf, het cijfer ‘5’ en de hoeveelheid xxxxx. Deze 3 aspecten bevinden zich in 3 verschillende hersengebieden. Een van deze 3 speelt ook een rol bij dyslexie. Daarnaast is bij rekenen ook nog het frontale hersengebied van belang, dat een rol speelt bij planning en probleemoplossing.

In de eerste jaren van het basisonderwijs worden de basisvaardigheden van het rekenen intensief geoefend met het doel ze te automatiseren. Een leerling weet dan dat 5 plus 4 negen is en stapt moeiteloos over naar 15 plus 4 of 15 plus 14. Hetzelfde geldt voor eenvoudige aftrek-, vermenigvuldig- en deelsommen. Deze vaardigheden zitten dan opgeslagen in het lange-termijngeheugen en worden daar zo nodig zonder enige moeite (automatisch) uit naar boven gehaald. Er hoeft dan geen energie besteed te worden om eenvoudige sommen en onderdelen van bewerkingen uit te rekenen. Dat is handig, want een kind kan van opgeslagen kennis gebruik maken als de rekenopgaven ingewikkelder worden.

Kinderen met dyscalculie slagen er niet in zich deze rekenvaardigheden vlot eigen te maken. Er is bij hen sprake van een beperkte ‘rekengeschiktheid’ in vergelijking met wat ze kunnen begrijpen van rekenen/wiskunde.

De stoornis dyscalculie leidt tot allerlei beperkingen en extra last in het dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan het niet vlot met geld kunnen omgaan bij het afrekenen van boodschappen, het niet goed kunnen gebruiken van de NS-borden met spoortijden en problemen met klokkijken. Mensen met dyscalculie lopen tegen veel dagelijkse problemen aan waar anderen zich niet van bewust zijn.

Wanneer dyscalculie niet tijdig wordt herkend kan er een verkeerd beeld ontstaan van de capaciteiten van de leerling en de achtergrond van de rekenproblemen. Het kind kan daardoor onnodig veel moeilijkheden ondervinden bij het uitvoeren van rekenbewerkingen, het leren van wiskunde en andere vakken. Als alle inspanningen van het kind weinig vooruitgang en weinig succeservaringen tot gevolg hebben, kan dat zorgen voor sterke demotivatie en veel frustratie. Hierdoor kan het kind emotionele problemen ontwikkelen, zoals bijvoorbeeld gebrek aan zelfvertrouwen, negatief zelfbeeld, faalangst, depressiviteit of gedragsproblemen.

Veel voorkomende kenmerken zijn als uw kind:

• Simpele procedures gebruikt (blijft bijvoorbeeld lang op de vingers tellen in plaats van te werken met clusters van getallen; 5, 10, 100 etc.).
• Veel fouten maakt in een stapsgewijze aanpak.
• Problemen heeft met de volgorde van de te nemen stappen bij een bepaalde strategie.
• Geen associaties kan maken met eerder opgedane kennis.
• Problemen heeft met de plaats van getallen.
• Veelvuldig omkeringen van getallen maakt.

Rekenproblemen worden pas echt duidelijk als kinderen vanaf groep 3 formeel rekenonderwijs krijgen. De problemen van kinderen met rekenproblemen en dyscalculie kunnen erg van elkaar verschillen en er worden dan ook diverse subtypen dyscalculie onderscheiden. Hieronder wordt een aantal signalen bij kinderen in de basisschoolleeftijd genoemd die kunnen wijzen op dyscalculie. Daarbij geldt: hoe meer signalen, hoe groter de kans op dyscalculie. Als intensieve extra instructie en oefening van het specifieke rekenprobleem niet leidt tot (voldoende) vooruitgang en er dus sprake is van een hardnekkig probleem dan is de kans groter dat sprake is van dyscalculie.

• Veel moeite met het aanleren en vlot toepassen (automatiseren) van optellen en aftrekken tot 20, de tafels en telhandelingen. Kinderen met deze problemen blijven heel traag en vaak tellend rekenen en/of maken veel rekenfouten bij eenvoudige sommen.
• Veel fouten in het correct lezen en schrijven van getallen (bijv. 23 wordt 32).
• Veel moeite met het inzicht in getalopbouw (wat is de waarde van 3 in het getal 235?).
• Moeite met de volgorde van stappen bij ingewikkelde berekeningen (bijvoorbeeld bij grote vermenigvuldigingen of optel-/aftreksommen met tientaloverschrijding).
• Veel moeite met opdrachten waarbij ruimtelijk inzicht een grote rol speelt.
• Het niet kunnen onthouden van rekenregels, symbolen (zoals {e74cf2b5db2c24ffabe2d00ccac73e3c91ed20aeb8f194c7cd8ff659e91dc182} en <) en formules en moeite blijven houden met de rekentaalbegrippen.
  Moeite met klokkijken.
• Niet goed schattend kunnen rekenen door moeite met het overzien van hoeveelheden.
• De rekenresultaten zijn vaak onvoorspelbaar en leiden tot onzekerheid waardoor het kind faalangstig kan worden, rekenangst kan ontwikkelen en een hekel aan rekenen krijgt.

In 2008 is een project gestart dat in 2011 heeft geleid tot een protocol voor de aanpak van ernstige rekenwiskunde-problemen en dyscalculie. Het project is uitgevoerd door de Nederlandse Vereniging tot Ontwikkeling van het Rekenwiskunde Onderwijs (NVORWO) met subsidie van het ministerie van OCW. Hiermee is een begin gemaakt met een eenduidige aanpak van dyscalculie.

Protocol ERWD:
Het doel van dit landelijk protocol is het bieden van richtlijnen en handvatten voor de praktijk om optimaal rekenwiskunde-onderwijs te kunnen ontwikkelen voor alle kinderen en jongeren in de leeftijd tot 14 jaar in het (speciaal) basisonderwijs, het speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs.

Het protocol beschrijft procedures en beslismomenten voor het tijdig signaleren, diagnosticeren en begeleiden van kinderen met ernstige rekenwiskunde-problemen. Het protocol geeft ook informatie over mogelijke faciliteiten voor leerlingen met dyscalculie. Deze faciliteiten kunnen in een dyscalculieverklaring vastgelegd worden.

Dowload het protocol voor het basisonderwijs (BAO SBO SO) (samenvatting, volledige versie)

Bron en verdere informatie: Balansdigitaal